Trong cuộc thương chiến leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc, nông sản – đặc biệt là đậu tương – đang trở thành điểm yếu chí tử, đe dọa gây ra hệ lụy kinh tế và chính trị nghiêm trọng với Washington.

Sau khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức nhiệm kỳ hai, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và các đối tác lớn tăng vọt. Với quan điểm cho rằng Mỹ bị thiệt thòi trong cán cân thương mại, ông Trump không ngần ngại áp thuế nặng lên hàng loạt nền kinh tế, trong đó Trung Quốc là đối tượng chính.

Cuộc đối đầu thuế quan và đòn trả đũa từ Bắc Kinh

Mỹ hiện áp thuế tới 145% lên hàng hóa Trung Quốc, tăng mạnh từ mức 10% hồi đầu tháng 2. Đáp lại, Trung Quốc đánh thuế 10–15% lên hàng Mỹ, sau đó nâng lên 125% cho toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, chính thức có hiệu lực từ ngày 12/4.

Giới phân tích cho rằng đòn phản công này nhằm thẳng vào ngành nông nghiệp Mỹ – lĩnh vực có vai trò chiến lược trong chính sách trong nước và cũng là “gót chân Achilles” của Washington. Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), Trung Quốc chiếm 14% tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản của Mỹ năm 2024, chỉ sau Mexico và Canada.

Đậu tương: nỗi lo lớn nhất

Trong số các mặt hàng nông sản, đậu tương là “điểm yếu” rõ rệt nhất. Với giá trị ngành lên tới 124 tỷ USD và đóng góp khoảng 0,6% GDP Mỹ, đậu tương là nông sản mang lại doanh thu xuất khẩu cao nhất, đạt 27 tỷ USD trong năm 2023.

Trung Quốc là khách hàng lớn nhất của đậu tương Mỹ, chiếm tới 52% tổng xuất khẩu trong năm 2024. Tuy nhiên, mặt hàng này đang chịu thuế nhập khẩu tới 94% từ Trung Quốc và con số này có thể tiếp tục tăng.

“Không dễ để thay thế thị trường như Trung Quốc”, Scott Gerlt – Kinh tế gia trưởng của Hiệp hội Đậu tương Mỹ (ASA) chia sẻ. Tình trạng thuế cao khiến giá đậu tương Mỹ trở nên kém cạnh tranh, khiến nhiều nông dân rơi vào cảnh lao đao.

David Walton, một nông dân trồng đậu tương, cảnh báo: “Nếu thương chiến kéo dài qua mùa thu, nhiều người sẽ phá sản”.

Vết sẹo chưa lành từ thương chiến lần trước

Tổng thống Donald Trump tại cuộc họp nội các ở Washington ngày 10/4 (Ảnh chụp màn hình)

Từ nhiệm kỳ đầu (2017–2021), ông Trump đã từng bước kích hoạt thương chiến với Trung Quốc, khiến ngành nông nghiệp thiệt hại hàng chục tỷ USD. Chính quyền khi đó buộc phải triển khai gói cứu trợ lớn cho nông dân. Nhưng lần này, tác động có thể còn sâu rộng hơn.

“Gián đoạn lần này có thể nghiêm trọng hơn cả thương chiến năm 2018”, David Ortega – Giáo sư Kinh tế nông nghiệp tại Đại học Bang Michigan nhận định.

Thực tế, Trung Quốc đã có bước chuẩn bị sau đợt thương chiến trước, từng bước giảm phụ thuộc vào đậu tương Mỹ và tăng nhập khẩu từ Brazil. Điều này khiến Mỹ càng khó giành lại thị phần nếu để mất.

Caleb Ragland – Chủ tịch ASA – thừa nhận: “Chúng tôi vẫn còn mang vết sẹo từ lần thương chiến trước”.

Áp lực chính trị tại các “bang đỏ”

Nhiều bang nông nghiệp tại Mỹ – thường được coi là “pháo đài” của Đảng Cộng hòa – đang gánh chịu hậu quả trực tiếp từ thương chiến. Nếu người nông dân cảm thấy bị bỏ rơi, điều đó có thể làm lung lay lực lượng cử tri từng ủng hộ ông Trump.

Cuộc bầu cử quốc hội giữa kỳ vào năm 2026 đang đến gần, và áp lực lên Nhà Trắng càng lớn.

Ngày 9/4, Tổng thống Trump tuyên bố tạm hoãn áp thuế đối ứng trong 90 ngày với một số đối tác, song đồng thời lại tiếp tục nâng thuế với Trung Quốc nhằm ép Bắc Kinh nhượng bộ.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Ian Sheldon từ Đại học Bang Ohio, việc mất thị phần tại Trung Quốc là điều khó tránh khỏi. “Tìm thị trường thay thế cũng không dễ vì các khu vực tiềm năng khác cũng đang chịu thuế”, ông nhận định.

Rủi ro lan rộng tới các mặt hàng khác

Không chỉ đậu tương, Trung Quốc còn nhập khẩu nhiều nông sản khác của Mỹ như thịt bò, thịt lợn, bông, lúa miến và hải sản – mỗi nhóm hàng có giá trị trên 1 tỷ USD. Đòn trả đũa từ Bắc Kinh bao gồm đình chỉ nhập khẩu một số sản phẩm từ 5 công ty gia cầm Mỹ, đồng thời tạm dừng nhập khẩu lúa miến do nghi ngờ nhiễm khuẩn.

Hội đồng Xuất khẩu Gia cầm và Trứng Mỹ cho biết chính sách thuế hiện tại có thể khiến xuất khẩu gia cầm giảm tới 59%, gây thiệt hại hàng trăm triệu USD.

Người trồng ngô – nhóm cũng chịu ảnh hưởng khi xuất khẩu 2% sản lượng sang Trung Quốc – đang yêu cầu chính phủ mở rộng thị trường mới và khôi phục đối thoại thương mại. Kenneth Hartman Jr., Chủ tịch Hiệp hội Người trồng ngô Quốc gia Mỹ, nói: “Chúng tôi cần chắc chắn có thị trường tiêu thụ ổn định, cả trong nước và quốc tế”.

Liệu có gói cứu trợ lần hai?

Chính quyền Tổng thống Trump đang cân nhắc tái khởi động các gói hỗ trợ nông dân. Bộ trưởng Nông nghiệp Brooke Rollins cho biết không loại trừ khả năng tung gói cứu trợ mới nếu căng thẳng tiếp tục kéo dài.

Tuy các nông dân thường không ưa trợ cấp, nhưng trong bối cảnh hiện nay, nhiều người buộc phải chấp nhận. Chủ tịch ASA, ông Ragland, thẳng thắn: “Nếu tiếp tục bị dùng như con bài mặc cả trong đàm phán, thì chúng tôi cần hỗ trợ để tồn tại”.

Thương chiến Mỹ – Trung đang đẩy nông dân Mỹ vào thế khó, với đậu tương là mặt hàng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Trong khi Bắc Kinh chủ động đa dạng hóa nguồn cung, Mỹ lại đối mặt nguy cơ mất thị phần và bất ổn chính trị trong nước. Nếu không sớm đạt được thỏa thuận, “gót chân Achilles” của Washington sẽ tiếp tục bị khoét sâu – không chỉ là thiệt hại kinh tế mà còn là đòn giáng vào lá phiếu cử tri truyền thống của ông Trump.